Pierwsze sygnały- współczesne przedszkola i szkoły to przestrzenie, w których dzieci uczą się nie tylko liter, cyfr i piosenek, ale przede wszystkim życia w grupie, komunikacji i współpracy. To właśnie nauczyciele przedszkoli i klas 1-3 mają szansę jako pierwsi dostrzec, że niektóre dzieci funkcjonują inaczej niż większość rówieśników.
Czy każde dziecko, które jest ciche, nieśmiałe czy woli bawić się samo, jest w spektrum autyzmu? Oczywiście, że nie. Ale są pewne sygnały, które – zwłaszcza jeśli występują w różnych sytuacjach i powtarzają się – mogą wskazywać, że warto przyjrzeć się dziecku uważniej i zaproponować rodzicom konsultację ze specjalistami.
Według badań amerykańskiego CDC (Centers for Disease Control and Prevention) 1 na 36 dzieci jest obecnie diagnozowane w spektrum autyzmu (dane z 2023 roku). W Polsce brakuje precyzyjnych danych, ale szacuje się, że w każdej grupie przedszkolnej czy klasie mogą być 1-2 dzieci z diagnozą lub bez niej, które znajdują się w spektrum.
Wczesna obserwacja i odpowiednie wsparcie mogą zdziałać cuda – dlatego warto wiedzieć, na co zwracać uwagę.
1. Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami
Dziecko w spektrum często:
- 🧩 Wybiera zabawy samotne – nie dlatego, że nie lubi innych dzieci, ale często nie wie, jak się do nich zbliżyć.
- 🧩 Może nie rozumieć zasad wspólnej zabawy – wchodzi do zabawy, narzuca własne zasady lub zupełnie ignoruje pomysły innych.
- 🧩 Bywa odbierane przez rówieśników jako „dziwne” lub „złośliwe”, choć jego zachowanie wynika z trudności w czytaniu sytuacji społecznych.
👉 Przykład: Piotrek zawsze bawi się w kąciku samochodowym, układając auta w długie rzędy. Gdy inne dzieci próbują dołączyć, zabiera im samochody lub zaczyna krzyczeć, bo „mają być ułożone po mojemu”.
2. Nietypowa komunikacja – werbalna i niewerbalna
Dzieci w spektrum często:
- 🗣️ Mówią mało lub wcale – mimo że rozumieją polecenia i mają potrzebę komunikacji. Zamiast tego mogą prowadzić dorosłego za rękę do przedmiotu lub wskazywać palcem, bez słów.
- 🗣️ Mówią dużo, ale jednostronnie – opowiadają o ulubionym temacie, ignorując próby zmiany tematu.
- 🔁 Powtarzają usłyszane pytania – np. na pytanie „Chcesz jabłko?” odpowiadają „Chcesz jabłko?”.
- 👀 Unikają kontaktu wzrokowego lub patrzą „przez człowieka”.
- 🙅♂️ Nie rozumieją żartów, ironii czy mowy ciała innych.
👉 Przykład: Zosia zna wszystkie planety Układu Słonecznego i opowiada o nich przy każdej okazji. Gdy nauczycielka pyta: „Zosiu, co robiłaś w weekend?”, dziewczynka odpowiada: „Wiesz, że Jowisz ma 79 księżyców?”.
3. Nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość sensoryczna
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego dotyczą wielu dzieci w spektrum:
- 🎧 Dziecko może unikać hałasu, zasłaniać uszy na dźwięk dzwonka lub głośną muzykę.
- 👕 Reaguje niepokojem na ubrania z metkami, rajstopy czy obcisłe rękawy.
- 👃 Niektóre dzieci wyczuwają zapachy, których inni nie dostrzegają, i skarżą się na nie.
- 🔄 Inne dzieci wręcz przeciwnie – potrzebują mocnych bodźców: mocnych uścisków, huśtania, biegania w kółko czy skakania.
👉 Przykład: Ada nie bierze udziału w porannym kole, bo muzyka jest dla niej zbyt głośna. Zawsze siada pod ścianą i zasłania uszy rękami.
4. Silna potrzeba rutyny i trudności z adaptacją do zmian
Dzieci w spektrum:
- 📅 Bardzo źle znoszą zmiany – nawet niewielkie. Zmiana miejsca przy stole, zastępstwo nauczyciela czy przeniesienie zajęć do innej sali może wywołać silny stres.
- 🔄 Uwielbiają powtarzalność – te same zabawy, te same książki, te same trasy spacerowe.
👉 Przykład: Kiedy pani Kasia zapomniała ustawić plan dnia na tablicy, Franek przez pół godziny płakał i pytał, co będzie dalej. Bez wizualnego wsparcia nie potrafił odnaleźć się w sytuacji.
5. Nietypowe, intensywne zainteresowania
Dzieci w spektrum często:
- 🌍 Mają niezwykle wąskie, ale głębokie zainteresowania. Wiedzą wszystko o dinozaurach, układzie słonecznym albo markach samochodów.
- 🗺️ Nie zawsze potrafią dostosować swoje zainteresowania do tematu rozmowy – potrafią np. mówić o kosmosie podczas zajęć plastycznych.
👉 Przykład: Kuba zna na pamięć wszystkie rozkłady jazdy autobusów w mieście i opowiada o tym niezależnie od tematu lekcji.
6. Trudności w rozpoznawaniu i regulacji emocji
Dzieci w spektrum:
- 😡 Silnie reagują na drobne zmiany – płacz, krzyk, ucieczka.
- 🤷♂️ Nie rozpoznają emocji innych – nie zauważają, że kolega jest smutny albo zły.
- ⏸️ Czasem w sytuacji stresowej „znikają” – przestają reagować, zamykają się w sobie.
👉 Przykład: Gdy Antek przez przypadek przewrócił kubek, zaczął krzyczeć i rzucać zabawkami, mimo że nauczyciel uspokajał go, że nic się nie stało.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
🔎 Obserwuj – nie oceniaj. Liczy się powtarzalność zachowań.
📋 Notuj – konkretne sytuacje i reakcje pomagają specjalistom.
🤝 Współpracuj z rodzicami – oni znają dziecko najlepiej.
🚀 Wczesne wsparcie = lepsza przyszłość.
💙 To nie „trudne dziecko”, to dziecko z trudnościami, które potrzebuje zrozumienia.
Dziękujemy za przeczytanie! Cieszymy się, że poświęciłeś swój czas na zgłębienie tematu i mamy nadzieję, że treści, które udostępniamy, będą dla Ciebie wsparciem w codziennej pracy i budowaniu lepszego zrozumienia uczniów w spektrum.
Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia:
👉 sklep.kwiecien.academy – znajdziesz tam praktyczne materiały, szkolenia i narzędzia stworzone z myślą o nauczycielach, specjalistach i rodzicach.
👉 kwiecien.academy – to przestrzeń pełna wiedzy, inspiracji i merytorycznych treści, które pomogą Ci lepiej wspierać dzieci i młodzież.
Zajrzyj i bądź na bieżąco! 🌿
